Kultura – kwiatek do kożucha?

20 czerwca 1947 roku wydano pierwszy numer „Kultury” . To numer rzymski, gdyż wtedy zarówno Jerzy Giedroyc jak i  Gustaw Herling – Grudziński – redaktorzy pierwszego numeru pisma – przebywali w Rzymie.

Kultura została wydana przez Instytut Literacki, który powstał wiosną 1946 roku w Rzymie, przy 2. Korpusie Polskim pod nazwą Casa Editrice „Lettere”. (Adres: „Roma Casella Postale 424”). Szefem wydawnictwa został mianowany przez generała Andersa, Jerzy Giedroyc. We Włoszech Instytut na początku prowadził  działalność wydawniczą na potrzeby wojska i rożnych jego formacji, realizowano także własne plany edytorskie. Od początku najbliższymi współpracownikami Giedroycia byli Józef Czapski, Gustaw Herling-Grudziński, Zofia i Zygmunt Hertzowie, później dołączył Henryk Giedroyc. Instytut Literacki zadebiutował „Legionami” Henryka Sienkiewicza. Książki wydawano w czterech seriach wydawniczych: Biblioteka Społeczno-Polityczna, Biblioteka Wiedzy, Biblioteka Przekładów, a na potrzeby rynku włoskiego powołano serię „Capolavori della Letteratura Straniera” (Arcydzieła literatury światowej).

W Rzymie po wojnie znaleźli się Zofia Hertz, Zygmunt Hertz. Odwiedział ich z Paryża sporadycznie Józef Czapski – pełnił wówczas funkcję szefa placówki 2 Korpusu we Francji z siedzibą w Hotel Lambert, na wyspie św. Ludwika, którym wówczas zarządzał Stefan Zamoyski, jego przyjaciel.

Jak wspominał Giedroyc, „pierwotnie Kultura miała być biletem wizytowym, kwiatkiem do kożucha, i była pomyślana odpowiednio do tego jako kwartalnik raczej czysto literacki. Pierwszy numer przygotowaliśmy wespół z Gustawem. Ale naprawdę ważne były dla nas wtedy książki”.

W Archiwum Instytutu Literackiego w Maisons – Laffitte zachował się list (z 1947 r) Gustawa Herlinga – Grudzińskiego do Jerzego Giedroycia, z którego wynika, że pomysł na utworzenie pisma „Kultura”  był… Gustawa Herlinga- Grudzińskiego. On przekonywał do tego Giedroycia. Gustaw Herling – Grudziński pisał: „Ostatecznie Kultura – zarówno w okresie, kiedy ją wymyśliłem, jak i w okresie kiedyśmy ją robili – stała mi się bardzo bliska”.

Zdzisław Kudelski zajmujący się biografią autora Dziennika pisanego nocą, stwierdził:

 „Giedroyc sceptycznie patrzył na pomysł uruchomienia wówczas pisma Kultura. Zajęty niepewnymi losami wydawnictwa, wobec pomysłu Herlinga zachowywał rezerwę. Grudziński wówczas namówił Giedroycia, by w pierwszym numerze pojawili się razem jako redaktorzy.

Pierwszy numer „Kultury” – wybór szkiców, opowiadań i sprawozdań –  zawierał m.in. tekst Józefa Czapskiego pt.: „Raj utracony (na śmierć Bonnarda)”. Ponadto malarz namówił  Andrzej Bobkowskiego i ten dał do pisma opowiadanie „Nekyia”. Udało się im zdobyć zgody na przekłady: Paula Valery’ego – Z „Kryzysu ducha”, Benedetto Crocego – „Zmierzch cywilizacji”, Arthura Koestlera – Przyjazd (Z „Krucjaty bez krzyża”). Do pierwszego numeru wciągnięto także teksty: Tymona Terleckiego – „O socjalizmie chrześcijańskim”, Tadeusza Krońskiego – „Filozofia egzystencjalna Sartre’a”, Hermini Naglerowej ” W inne czasy” (fragment powieści), a także pojawiła się poezja, której autorem był Federico G. Lorca.

14 września 2017 roku wydano z okazji siedemdziesiątej rocznicy ukazania się pierwszego numeru Kultury książkę  „Kultura narodziny pisma” w nakładzie 500 egzemplarzy, w tym 100 numerowanych. Zawiera ona reprint pierwszego numeru Kultury , a także trzy artykuły: Marka Żebrowskiego, Stanisława Mancewicza i Pawła Kłoczowskiego. Pięknie wydana, oprawiona w płótno, są w niej zdjęcia archiwalne.

 

Polecam: O roli Józefa Czapskiego w tworzeniu Instytutu Literackiego i wydawaniu m.in. Kultury mówił w wywiadzie Maciej Morawski

O autorze /


Urodziła się w Nowej Dębie. Studiowała w Krakowie, na Uniwersytecie Jagiellońskim; studia podyplomowe z zarządzania projektami na Akademii Górniczo-Hutniczej. Autorka od wielu lat zajmuje się twórczością Józefa Czapskiego: przegląda archiwa, odczytuje dzienniki i zbiera informacje o dziełach malarza (projekt: Catalogue raisonné dzieł Józefa Czapskiego), nagrywa rozmowy z tymi, którzy znali autora "Na nieludzkiej ziemi". Powołała w 2017 roku Festiwal Józefa Czapskiego (jest jego dyrektorem) . Odbyły się już dwie edycje festiwalu (2017 i 2020 rok). Stypendystka Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego (Literatura 2020, 155591/20). Kuratorka wystawy "Józef Czapski en France. Œuvres des collections privées", 2020. - projekt zrealizowany w ramach programu "Kulturalne pomosty", 2020. Kuratorka wystawy "Józef Czapski dzieła z kolekcji prywatnych, Kordegarda, Galeria Narodowego Centrum Kultury, od 28.04.2022 - 6.06.2022. Kuratorka wystawy w nowej Galerii Józefa Czapskiego w Pałacu w Kurozwękach "Józef Czapski. Dzieła z kolekcji Markiza Michaela Popiela de Boisgelin", 2023. Copyright 2016 - 2024 - Ela Skoczek / Materiały umieszczone na stronie są chronione prawem autorskim - wszelkie prawa zastrzeżone. Dalsze rozpowszechnianie tylko za zgodą autora.

Artykuły powiązane

O pisaniu biografii

"(...) starałam się docierać do istoty rzeczy każdego zagadnienia w przekonaniu, że zbliżanie się do prawdy i jawność są wymowniejsze i moralniejsze od przemilczeń, legend i niedomówień.


Ludźmi jesteśmy i tylko ludźmi ułomnymi choćby nas inni brali za aniołów - pisał Mickiewicz do przyjaciół – cytując Naśladowanie.

Maria Czapska, Szkice Mickiewiczowskie, Wstęp

Kontakt

Zapraszamy do kontaktu z redakcją